استفاده مجدد از الوگرفت باقی مانده از جراحی قبل: یک فرصتِ صرفه‌جویی یا یک تهدید پنهان ؟

در نگاه نخست، ممکن است استفاده مجدد از الوگرفت  از یک جراحی، اقدامی منطقی و صرفه‌جویانه به نظر برسد. به‌ویژه زمانی‌که این مواد هزینه‌بر هستند و بخش قابل‌توجهی از بودجه درمان را به خود اختصاص می‌دهند. اما پرسش اساسی این است که آیا چنین اقدامی از نظر علمی و بالینی ایمن است؟

از لحظه‌ای که بسته استریل ماده پیوندی باز می‌شود، سطح آن در تماس مستقیم با محیط جراحی و ذرات معلق هوا قرار می‌گیرد. حتی در شرایطی که تمامی اصول آسپتیک رعایت شده باشد، امکان انتقال میکروارگانیسم‌ها از ابزار، دستکش یا سطح جراحی به ماده پیوندی وجود دارد. این آلودگی‌های میکروسکوپی ممکن است در ابتدا هیچ نشانه‌ای نداشته باشند، اما در استفاده مجدد می‌توانند منجر به عفونت، التهاب، و حتی شکست کامل درمان ایمپلنت شوند.

علاوه بر خطرات میکروبی، تغییر در ویژگی‌های فیزیکی و بیولوژیکی ماده پیوندی پس از باز شدن بسته نیز موضوعی قابل‌توجه است. تماس با رطوبت، هوا و تغییر دما می‌تواند ساختار ماده را دستخوش تغییر کرده و قابلیت جذب یا ادغام آن با استخوان میزبان را کاهش دهد.

بنابراین، هرچند استفاده مجدد از ماده پیوندی ممکن است در ظاهر یک اقدام اقتصادی باشد، اما در عمل، تهدیدی پنهان برای ایمنی بیمار و موفقیت درمان محسوب می‌شود.
استانداردهای بین‌المللی در حوزه پیوند و بازسازی استخوان، به‌صراحت تأکید می‌کنند که هر ماده پیوندی باید فقط برای یک بیمار و در همان جلسه جراحی استفاده شود و باقی‌مانده آن باید طبق اصول ایمنی معدوم گردد.

در نهایت، می‌توان گفت که صرفه‌جویی واقعی در جراحی، نه در استفاده مجدد از مواد، بلکه در پیشگیری از عوارض، کاهش ریسک آلودگی و حفظ سلامت بیمار نهفته است.

پس از اتمام جراحی، ممکن است مقداری از بیومتریال در بسته‌بندی آن باقی بماند. استفاده از این بیومتریال ارزشمند برای بیماری دیگر یا حتی برای همین بیمار در جلسه‌ای دیگر، قابل درک است. کاهش ضایعات و صرفه‌جویی در منابع، دغدغه‌ای طبیعی در هر مرکز درمانی است.

اما آیا این کار از نظر علمی و قانونی قابل دفاع است؟ پاسخ کوتاه، خیر است. حتی زمانی که بسته‌بندی ظاهراً دست‌نخورده به نظر می‌رسد، از لحظه باز شدن، ماده پیوندی در معرض محیط، هوا و ابزارهای جراحی قرار می‌گیرد. این تماس می‌تواند باعث آلودگی میکروبی شود و سلامت بیمار را به خطر بیندازد.

به همین دلیل، آلوگرفت‌ها و بسیاری از بیومتریال‌های پیوندی، به‌صورت Single Use (فقط یکبار مصرف) تولید می‌شوند. این محدودیت نه تنها برای حفظ استریل و جلوگیری از عفونت است، بلکه تضمینی برای حفظ خواص فیزیکی و بیولوژیکی ماده پیوندی نیز محسوب می‌شود. هرگونه استفاده مجدد می‌تواند ساختار ماده را تغییر داده و فرایند ادغام آن با استخوان میزبان را مختل کند، که در نهایت ممکن است منجر به شکست درمان شود.

بنابراین، صرفه‌جویی کوتاه‌مدت در استفاده مجدد بیومتریال، نمی‌تواند جایگزین ایمنی بیمار و موفقیت بالینی شود. رعایت دستورالعمل‌های تولیدکننده و استانداردهای علمی، همواره اولین و مطمئن‌ترین راه برای تضمین نتایج مطلوب درمانی است.

تعریف ( یک‌بار مصرف Single Use)

Single Use یا «یک‌بار مصرف» به محصولاتی اطلاق می‌شود که صرفاً برای یک بیمار و یک جراحی طراحی شده‌اند. پس از باز شدن بسته‌بندی، استریلیته آنها دیگر قابل تضمین نیست و استفاده مجدد از آن‌ها، هم از نظر علمی و هم از نظر قانونی ممنوع است.

مطابق با الزامات سازمان‌های نظارتی آمریکا و اروپا، آلوگرفت‌ها باید حتماً single-use باشند و هرگونه استفاده مجدد، نقض مستقیم این استانداردها محسوب می‌شود. بر روی بسته‌بندی این محصولات، معمولاً عبارت‌ها یا نمادهای استاندارد دیده می‌شوند، از جمله:

• Do Not Re-Use  قابل استفاده مجدد نیست
• Medical Device Is Intended for Single Use Only  این دستگاه پزشکی تنها برای یک‌بار مصرف طراحی شده است
• Use Only Once – فقط یکبار استفاده شود

این علائم مطابق با استاندارد ISO 15223-1 (MD symbols)  تعیین شده‌اند و هدف آن‌ها، حفاظت از بیمار و تضمین ایمنی درمان است. هرگونه نادیده گرفتن این دستورالعمل‌ها، می‌تواند منجر به عفونت، شکست درمان یا مشکلات قانونی برای مرکز درمانی شود.

ریسک‌های میکروبی و اهمیت عدم استفاده مجدد از مواد پیوندی

چرا استفاده مجدد از مواد پیوندی نادرست و خطرناک است؟ پاسخ این سؤال در شکستن زنجیره استریلیتی نهفته است.

پس از قرارگیری ماده پیوندی در محیط جراحی و باز کردن بسته، محصول از حالت استریل کارخانه‌ای خارج شده و سطح آن در معرض هوا و محیط اتاق جراحی قرار می‌گیرد. این محیط، حتی در شرایط کنترل‌شده، مملو از میکروارگانیسم‌ها و ذرات معلق آلوده است که می‌توانند به سطح ماده پیوندی بچسبند.

آلودگی‌هایی که روی سطح ماده قرار می‌گیرند، با هیچ روش استریلیزاسیون معمول قابل حذف نیستند و استفاده مجدد از این مواد، به طور مستقیم ریسک عفونت، التهاب و شکست درمان را افزایش می‌دهد.

تأکید بر عدم استفاده مجدد، تنها یک توصیه تجاری از سوی شرکت‌ها نیست؛ بلکه یک استاندارد طلایی علمی و بالینی است که در جهت:

1. حفظ ایمنی بیمار
2. تضمین موفقیت درمان

تعیین شده است. رعایت این استاندارد، یکی از مهم‌ترین اصول در پروتکل‌های جراحی و بازسازی بافت است و تضمین می‌کند که هر بیمار، در محیطی کاملاً استریل و با حداکثر ایمنی درمان شود.

پرسش و پاسخ‌های متداول (FAQ)

آیا نمی‌توان باقیمانده گرفت را برای همین بیمار در جلسه جراحی بعدی استفاده کرد؟

پاسخ: خیر ریسک آلودگی میکروبی از لحظه باز شدن تا جلسه بعدی وجود دارد.

نگهداری آن حتی در شرایط ایده‌آل نیز نمی‌تواند استریلیتی را تضمین کند و ممکن است منجر به عفونت در ناحیه جراحی شود.

آیا می‌توانیم باقیمانده را در یخچال و شرایط استریل نگهداری کنیم؟

پاسخ: خیر یخچال، یک محیط مرطوب بوده و محتویات را استریل نمی‌کند؛ تنها رشد برخی میکروب‌ها را کند می‌کند.

ریسک آلودگی در هنگام باز کردن مجدد و استفاده از محصول همچنان پابرجاست.

این کار باعث هدر رفتن هزینه نمی‌شود؟

پاسخ: خیر هزینه درمان یک عفونت شدید، شکست پیوند و یا درگیری‌های قانونی احتمالی، به مراتب سنگین‌تر از هزینه دور ریختن مقدار کمی از ماده پیوند است.

ایمنی بیمار، هزینه نیست؛ یک سرمایه‌گذاری غیرقابل مذاکره است.

رهنمودهای عملی برای جراحان در استفاده از آلوگرفت‌ها

برای حفظ ایمنی بیمار و تضمین موفقیت درمان، رعایت رهنمودهای عملی زیر در استفاده از مواد پیوندی بسیار مهم است:

۱. بررسی بسته‌بندی:

همیشه پیش از استفاده، یکپارچگی بسته را بررسی کنید. هرگونه پارگی، سوراخ یا آسیب بسته‌بندی، محصول را غیرقابل استفاده می‌کند و استفاده از آن می‌تواند خطر عفونت را افزایش دهد.

۲. باز کردن استریل:

بسته را فقط در زمان استفاده و در محیط کاملاً استریل باز کنید. همچنین زمان بین باز شدن بسته و کاربرد ماده را به حداقل برسانید. جهت کاهش امکان آلودگی، در طول فرآیند رهیدراته شدن محصول، می‌توانید فویل آلومینیومی استریل را روی ظرف محصول قرار دهید.

۳. استفاده فوری:

آلوگرفت را بلافاصله پس از آماده‌سازی استفاده کنید. هرگز ماده hydrated شده را برای استفاده بعدی نگه ندارید، زیرا با گذشت زمان، احتمال آلودگی و کاهش خواص بیولوژیکی ماده افزایش می‌یابد.

۴. مستندسازی:

شماره لات، تاریخ انقضا و زمان استفاده از محصول را در پرونده بیمار ثبت کنید. این اقدام نه تنها برای ردیابی کیفیت محصول ضروری است، بلکه در مسائل قانونی و استانداردهای بالینی نیز اهمیت بالایی دارد.

با رعایت این رهنمودها، جراحان می‌توانند ایمنی بیماران را تضمین کرده و شانس موفقیت درمان را به حداکثر برسانند.

جمع بندی

اصل Single-Use در مورد آلوگرفت‌ها، نه تنها یک توصیه تجاری، بلکه یک استاندارد علمی و اخلاقی است که برای محافظت از بیماران و جراحان وضع شده است. برای استفاده بهینه و کاهش ضایعات، حجم مورد نیاز ماده پیوندی باید پیش از جراحی با تصویربرداری CBCT برآورد شود. انتخاب دقیق حجم و سایز مناسب ماده پیوندی بر اساس نیاز هر کیس، نه تنها کارایی درمان را افزایش می‌دهد، بلکه به مدیریت بهینه هزینه‌ها نیز کمک می‌کند. در نهایت، باید به این نکته توجه داشت که هزینه عوارض ناشی از عفونت یا شکست درمان، بسیار بیشتر از قیمت آلوگرفت است و رعایت استانداردهای استفاده یک‌بار مصرف، همواره اولویت اصلی در بازسازی بافت و جراحی ایمپلنت محسوب می‌شود.